وبسایت فکتنامه در مطلب جدید خود، سخنان سید محمد حسین راجی، مدیر اندیشکده راهبردی سعداء را «شاخدار» و تقلیلگرایانه خواند.[۱] راجی گفته بود: «ریشه اتفاقات تلخ امروز در سودان ماجرای کشف حجاب یک زن بود.»[۱]
اما آیا راجی واقعاً همه چیز را به «شلوار لبنی احمد الحسین» (۲۰۰۹) فروکاست؟ یا این فکتنامه است که نقش کلیدی جنبش زنان در مشروعیتسازی جهانی برای براندازی عمرالبشیر را نادیده گرفته است؟ این یادداشت، بررسی دقیقی از صحت و دقت این دو روایت ارائه میدهد.
۱. سید محمد حسین راجی چه گفت؟
فکتنامه ادعای سید محمد حسین راجی را به «شلوار یک زن» تقلیل داد، اما او گفته بود:
«بعد از کودتای البشیر در ۱۹۸۹، فشار آمریکا، حذف یارانهها، و ماجرای لبنی احمد حسین در ۲۰۰۹ که با پروپاگاندای سازمان ملل و رسانهها همراه شد، جنبش بزرگی شکل گرفت… در ۲۰۱۸، شورشهای اقتصادی با شعار آزادی، صلح، عدالت، البشیر را در ۲۰۱۹ سرنگون کرد… اما خلاء قدرت به کودتا و جنگ منجر شد.»[۱]
این نقل نشان میدهد که حجتالاسلام راجی یک زنجیره علّی ترسیم کرده است:
🔻 فشارهای خارجی (آمریکا، سازمان ملل)
🔻 جرقه مدنی (ماجرای لبنی)
🔻 بحران اقتصادی (یارانهها)
🔻 انقلاب ۲۰۱۸–۲۰۱۹
🔻 خلاء قدرت و کودتا (۲۰۲۱)
🔻 جنگ داخلی (۲۰۲۳–۲۰۲۵)
او نمیگوید «شلوار» تنها دلیل است، بلکه جنبش زنان را جرقهای میداند که با حمایت بینالمللی، اعتراضات را به براندازی کامل سوق داد. فکتنامه با تمرکز صرف روی عبارت «کشف حجاب یک زن»، این تحلیل را کاریکاتوری کرده و از نقش مشروعیتسازی جهانی غافل مانده است.[۱]
۲. چرا سودان به براندازی رسید؟
بسیاری از کشورها بحران اقتصادی دارند، اما چرا سودان به براندازی و جنگ داخلی رسید؟ پاسخ را میتوان در «مشروعیت جهانی جنبش زنان» یافت.
| کشور | بحران اقتصادی | نقش زنان | مشروعیت جهانی | نتیجه |
|---|---|---|---|---|
| سودان ۲۰۱۸–۲۰۱۹ | حذف یارانه | ۷۰٪ معترضان[۲][۳] | بله (ICC، سازمان ملل)[۴] | براندازی، جنگ |
| اردن ۲۰۱۸ | مالیات بالا | کم | خیر[۵] | اصلاحات |
| الجزایر ۲۰۱۹ | فساد | متوسط | خیر[۶] | حفظ نظام |
۳. جنبش زنان؛ جرقه مشروعیت جهانی
لبنی (۲۰۰۹): دستگیری به خاطر شلوار، پوشش جهانی یافت (بان کیمون، گاردین).[۷][۸] گروه «نه به سرکوب زنان» شکل گرفت.[۱]
آلاء صلاح (۲۰۱۹): نماد انقلاب سودان شد و در سازمان ملل سخنرانی کرد.[۲][۹] زنان ۷۰٪ معترضان بودند.[۲]
این مشروعیت جهانی ارتش را وادار به کودتا علیه بشیر کرد.[۴]
به گفته الجزیره:
«Alaa Salah’s image amplified international calls for Bashir’s ouster.»[۳]
۴. خلاء قدرت و جنگ سودان
فکتنامه میگوید جنگ داخلی ۲۰۲۳ (میان ارتش به رهبری عبدالفتاح البرهان و RSF به فرماندهی محمد حمدان دقلو «حمیدتی») ربطی به جنبش زنان ندارد.[۱]
درست است که جنگ مستقیماً به رقابت برای ادغام RSF در ارتش و کنترل معادن طلا مربوط بود.[۱۳]
اما فکتنامه از این زنجیره غافل ماند:
۲۰۱۹: براندازی البشیر → خلاء قدرت ایجاد شد.[۴]
۲۰۲۱: کودتای البرهان–حمیدتی دولت غیرنظامی را منحل کرد.[۱۰]
۲۰۲۳–۲۰۲۵: جنگ بر سر طلا و قدرت، با ۱۵۰ هزار کشته.[۱۱][۱۲]
خارجیها نیز از خلاء سود بردند؛ از جمله امارات (RSF)، روسیه و مصر.[۱۳]
راجی معتقد است که اگر جنبش زنان (با حمایت رسانهای و بینالمللی) نبود، اعتراضات ۲۰۱۸ احتمالاً به اصلاحات محدود میرسید، نه براندازی کامل. در این صورت خلاء قدرت و جنگ بعدی نیز رخ نمیداد.[۱]
۵. فکتنامه کجا اشتباه کرد؟
فکتنامه با تمرکز روی «کشف حجاب یک زن»، تحلیل راجی را سادهسازی کرد.
اشکالات فکتنامه:
| ادعای فکتنامه | واقعیت |
|---|---|
| «راجی همه چیز را به شلوار تقلیل داد» | خیر — او از اقتصاد، فشار خارجی و… گفت.[۱] |
| «جنگ ۲۰۲۳ ربطی به ۲۰۱۹ ندارد» | خیر — براندازی خلاء ایجاد کرد.[۱۰][۱۱] |
🔹 فکتنامه نقش مشروعیتسازی جهانی توسط جنبش زنان را نادیده گرفت — همانطور که حجتالاسلام راجی به درستی اشاره کرد.[۱]
۶. تطبیق با تحلیلهای جهانی
کتاب Feminism Seduced نوشته هستر آیزنشتاین نشان میدهد که قدرتهای غربی (بهویژه آمریکا) بارها از مسائل زنان برای توجیه مداخلات استفاده کردهاند:
- افغانستان (۲۰۰۱): «نجات زنان از طالبان» بهانه جنگ بود، هدف نفت و ژئوپلیتیک بود.[۱۴]
- عراق (۲۰۰۳): حقوق زنان به عنوان پوشش برای حمله مطرح شد.[۱۴]
- لیبی (۲۰۱۱): ناتو از حقوق زنان علیه قذافی استفاده کرد، اما وضعیت زنان بدتر شد.[۱۴]
در سودان نیز ماجرای لبنی (۲۰۰۹) و تصویر آلاء صلاح (۲۰۱۹) به غرب و سازمان ملل بهانه داد تا البشیر را «دیکتاتور غیرقابل اصلاح» معرفی کنند.[۳][۷] این مشروعیتسازی، زمینه را برای براندازی کامل فراهم کرد.
آیزنشتاین (۲۰۰۹) مینویسد:
«Feminism has been co-opted by global powers to justify imperialism under the guise of liberating women.»[۱۴]
نتیجهگیری: مطلب راجی درست، ادعای فکتنامه نادرست
سید محمد حسین راجی نگفت که «شلوار لبنی» تنها دلیل جنگ سودان است. او گفت:
جنبش زنان، با تقویت مشروعیت جهانی برای براندازی، اعتراضات اقتصادی را به سرنگونی کامل بشیر سوق داد.
این براندازی خلاء قدرتی ایجاد کرد که به کودتای ۲۰۲۱ و جنگ ۲۰۲۳ انجامید.[۱]
فکتنامه با تمرکز بر یک جمله، تحلیل راجی را #تحریف کرد و نقش کلیدی مشروعیتسازی بینالمللی را نادیده گرفت.
در دنیایی که قدرتهای خارجی (از امارات تا روسیه) از هرجومرج سود میبرند، راجی هشدار داد:
«شعارهای آزادی، صلح، عدالت گاهی به قحطی، جنگ و ۱۵۰ هزار کشته منجر میشود — وقتی قدرتهای خارجی آن را مصادره کنند.»[۱][۱۱]
🔸 درس سودان: جنبشهای مدنی هرچند حقطلبانه، اگر بدون برنامه برای پر کردن خلاء قدرت پیش بروند، میتوانند به هرجومرج منجر شوند — و این دقیقاً همان چیزی است که حجتالاسلام راجی به آن اشاره کرد.
ادعای فکت نامه درباره شاخدار بودن مطلب محمدحسین راجی درباره ریشه اتفاقات سودان، #غلط است.
منابع:
[۲] الجزیره، «How women fueled Sudan’s revolution», ۲۰۱۹.
[۳] گاردین، «Sudan’s ‘Kandake’ Alaa Salah becomes global symbol», ۲۰۱۹.
[۴] شورای روابط خارجی، «Sudan’s Revolution», ۲۰۲۰.
[۵] الجزیره، «Jordan protests: Tax hikes reversed», ۲۰۱۸.
[۶] بیبیسی، «Algeria’s Hirak: Bouteflika’s resignation», ۲۰۱۹.
[۷] بیبیسی، «UN chief on Lubna Hussein’s arrest», ۲۰۰۹.
[۸] گاردین، «Lubna Hussein’s trousers case», ۲۰۰۹.
[۹] سازمان ملل، «Alaa Salah at Security Council», ۲۰۱۹.
[۱۰] بیبیسی، «Sudan coup: Burhan-Hemedti», ۲۰۲۱.
[۱۱] سازمان ملل، «Sudan war: 150,000 killed», ۲۰۲۵.
[۱۲] گاردین، «RSF captures El-Fasher», ۲۰۲۵.
[۱۳] سازمان ملل، «External actors in Sudan’s war», ۲۰۲۵.
[۱۴]ِ Hester Eisenstein, Feminism Seduced, ۲۰۰۹.
