⁉️ مهدی پازوکی، اقتصاددان، عنوان کرده است:
«برنامه چهارم شاه، بهترین برنامه اقتصادی ایران بود.»
این ادعا نیاز به بررسی دارد، زیرا رشد اقتصادی ایران در آن دوره بیشتر به عوامل خارجی و درآمد نفتی وابسته بود تا سیاست‌گذاری داخلی مؤثر.
🧩 بررسی واقعیت
-
رشد اقتصادی و درآمد نفتی:
بر اساس تجربه برنامه چهارم توسعه، رشد اقتصادی ایران عمدتاً نتیجه افزایش درآمد نفتی ناشی از تحولات بین‌المللی و تنش‌های ژئوپلیتیک قبل از شوک نفتی ۱۹۷۳ بود.
-
جدول ۱۳.۱ در کتاب اقتصاد سیاسی ایران مدرن (لینک PDFنشان می‌دهد که سهم نفت از GNP از ۱۸٪ در سال ۱۳۴۶–۱۳۴۷ به ۵۰.۶٪ در سال ۱۳۵۱–۱۳۵۲ افزایش یافت. این جهش عمدتاً ناشی از تنش‌های پیش از جنگ یوم کیپور (اکتبر ۱۹۷۳) بود و ایران را به جایگزین اصلی اعراب در تأمین نفت غرب تبدیل کرد.
-
-
سیاست‌گذاری اقتصادی:
کاتوزیان تأکید می‌کند که برنامه‌های اقتصادی در ایران استبدادی بیشتر «صورت‌بندی هوس‌ها و پروپاگاندا» بودند و رشد اقتصادی سال آخر برنامه چهارم عمدتاً ناشی از نوسانات درآمد نفتی بود، نه تصمیمات برنامه‌ای کارآمد (ص۲۵۶).
-
پیامدها:
-
رشد اقتصادی مبتنی بر رانت نفتی باعث تورم و وابستگی بیشتر اقتصاد شد.
-
دستگاه برنامه‌ریزی در برابر سیل دلارهای نفتی بیشتر نقش توزیع‌کننده داشت تا سیاست‌گذار.
🔍 جمع‌بندی
بنابراین، ادعای بهترین برنامه اقتصادی ایران بودن برنامه چهارم شاه نادرست است. رشد اقتصادی عمدتاً ناشی از افزایش درآمد نفتی خارجی و جایگزینی ایران در بازار جهانی بود و نه به دلیل سیاست‌گذاری داخلی کارآمد. این رشد بر پایه رانت نفتی شکل گرفت و زمینه‌ساز چالش‌هایی مانند تورم و رکود شد.
🙍 دکتر فکت:
این فکت غلط است.-
